Jak skutecznie wspomagać rozwój mowy dziecka?

W procesie kształtowania się mowy ogromną rolę odgrywają rodzice. Są pierwszym i najważniejszym wzorem, który dziecko będzie próbowało naśladować. A oto kilka rad w jaki sposób skutecznie wspomagać rozwój swoich dzieci:
Do dziecka mówimy już od pierwszych dni jego życia, stosując tzw. kąpiel słowną. Wykorzystujemy do tego codzienną aktywność. Komentujmy możliwie często to, co sami robimy i co robi dziecko. Mówmy do naszego dziecka wyraźnie i powoli, by wszystkie wypowiadane przez nas słowa były czytelne.
Zadbajmy o to, aby dziecko prawidłowo nauczyło się żuć (żucie powinno odbywać się ruchami okrężnymi), odgryzać (prawidłowe odgryzanie możliwe jest po wyrżnięciu siekaczy - powinno być przednie tj. dziecko powinno odgryzać pokarm przodem), oddychać (w czasie spoczynku nosem, podczas mówienia ustami).
Czytajmy i opowiadajmy dziecku bajki, wierszyki.
Śpiewajmy dziecku piosenki, kołysanki.
Wspólnie nazywajmy przedmioty z najbliższego otoczenia (tłumaczymy do czego służą, jak są zbudowane).
Wspólnie z dzieckiem bawmy się w zabawy dźwiękonaśladowcze, zabawy językowe, zabawy paluszkowe.
Słuchajmy tego, co do nas mówi dziecko. Nie wyręczajmy dziecka w mówieniu, niech spróbuje nam przekazać swoje potrzeby słowami. Bądźmy cierpliwi - nie przerywajmy dziecku, pozwólmy dokończyć wypowiedź.
Zachęcajmy dziecko do mówienia – stawiając dziecku pytania. Sami odpowiadajmy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.

Czego nie powinnyśmy robić?
Przede wszystkim nie dostarczajmy dziecku nieprawidłowego wzorca wymowy – unikajmy zdrobnień, spieszczeń. Unikajmy podawania dziecku także smoczka. Jeśli już się na to zdecydujemy wybierzmy taki, który dostosowany będzie rozmiarem do wieku dziecka. Nie poprawiajmy „stale” wymowy dziecka, prosząc by powtórzyło „lepiej”. Nie krytykujmy mowy dziecka w jego obecności ani w obecności innych osób. Nie porównujmy go z rówieśnikami. Chwalmy dziecko za każdą aktywność słowną.

Etapy rozwoju mowy:

Okres zerowy (określany etapem przygotowawczym)- od poczęcia do narodzin.
Okres melodii (od narodzin do 1 r. ż.) - w tym okresie wyróżniamy tzw. głużenie w miesiącu. życia i gaworzenie- od 5-6 miesiącu życia).
Okres wyrazu (1- 2 r ż) - pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba.
Dziecko. potrafi wypowiadać wszystkie samogłoski z wyjątkiem samogłosek nosowych [ą, ę]. W tym okresie doskonali się artykulacja spółgłosek: [m, p, b, m., t, d, n, k, ś, ć], czasami także [ź],[dź], zaś pozostałe spółgłoski są zwykle zastępowane łatwiejszymi.
Okres zdania (2-3 r. ż) - pojawiają się proste zdania. Dziecko wymawia samogłoski nosowe: [ę, ą] i spółgłoski: [w, f, wi, fi, ś, ź, ć, dź, ń, l, li, k, g, ch, ki, gi, chi, j, ł], pojawiają się spółgłoski [s, z, c, dz].
Okres swoistej mowy dziecięcej (3- 7 r. ż) – ok. 4-5 r. ż. pojawia się głoska [r] oraz głoski: [sz, ż, cz, dż]. Ok. 5-6 r.ż. utrwalane są głoski [sz, ż, cz, dż]. Około 7 r.ż. rozwój mowy powinien być zakończony.

Zabawy stymulujące rozwój mowy najmłodszych dzieci.

Zabawa odgrywa niezwykle ważną rolę w życiu i rozwoju dziecka. Jest ona swoistą działalnością dziecka, rozwija jego aktywność twórczą. Przyczynia się również do jego wielostronnego rozwoju. Podczas zabawy dziecko poznaje i bada świat, odkrywa i uczy się rozumieć więcej. Wspólna zabawa to także najlepszy czas, w którym świadomie możemy stymulować sprawność językową dziecka, czyli wprowadzać nowe słowa, przypominać te które już zna, pomagać w budowaniu prostych zdań i bardziej złożonych wypowiedzi. W niniejszym artykule chciałabym zaprezentować Państwu wybrane formy zabaw wspomagających rozwój mowy najmłodszych. Mam nadzieję, że będą one inspiracją do wspólnie spędzonego czasu z dzieckiem.

1. Zabawy paluszkowe. Już od wielu pokoleń stanowią one jedne z pierwszych zabaw, w które dorośli bawią się ze swoimi dziećmi. W zabawach tych główna aktywność należy do dorosłego. Jego zadaniem jest recytowanie oraz ilustrowanie tekstu przy równoczesnym dotykaniu dziecięcych paluszków, dłoni również głowy. Zabawy paluszkowe można stosować od najwcześniejszych dni życia dziecka. Początkowo dziecko będzie biernie uczestniczyć w zabawie, ale w miarę wzrastania jego zaciekawienie własnymi częściami ciała, będzie rosło. Wówczas coraz aktywniej zacznie uczestniczyć w zabawach, aż do momentu, kiedy samo będzie potrafiło je przeprowadzić. Poza tym, dzieci uwielbiają tego rodzaju zabawy. Przydają się w poczekalni u lekarza, w podróży i w każdej wolnej chwili. Zabawy paluszkowe w pozytywny sposób wpływają na rozwój dzieci m.in. poprawiają zdolności manualne, przygotowują do układania, konstruowania, lepienia, wycinania, rysowania, malowania, a także pisania. Ponadto budują pozytywny emocjonalny kontakt pomiędzy dzieckiem a osobą, z którą się bawi. Przykładowe zabawy paluszkowe:

Rodzinka
(dotykamy kolejno paluszków dziecka, zaczynając od kciuka)
Ten duży - to dziadziuś
A obok - babunia
Ten w środku -to tatuś
A przy nim - mamunia
A to jest - dziecinka mała
A to - moja rączka cała!

Głowa, ramiona…
(śpiewamy coraz szybciej, na melodię: „Siekiera, motyka”, dotykając rączkami dziecka jego części ciała)
Głowa, ramiona, kolana, pięty,
Kolana, pięty, kolana, pięty.
Głowa, ramiona, kolana, pięty,
Oczy, uszy, usta, nos.

2. Rysowane wierszyki. Rysowane wierszyki to znakomita zabawa dorosłego z dzieckiem, to także rodzaj ćwiczeń stymulujących procesy poznawcze, np. spostrzeganie, myślenie oraz wyobraźnię. Rysowane wierszyki opowiadają o powstawaniu kolejnych elementów rysunku, które dorosły jednocześnie rysuje. Z czasem dziecko samo zaczyna się włączać do zabawy i naśladować rysowanie wg wskazówek, po czym potrafi samo mówić wierszyk i próbuje zobrazować go rysunkiem. Otrzymany rysunek można również pokolorować. Dziecko może także wodzić palcem po śladzie i wypowiadać głośno wierszyk (przygotowanie do nauki pisania, ćwiczenie pamięci). Jest to również prosta forma ćwiczeń logopedycznych stymulujących rozwój mowy dziecka. Proste rysunki schematyczne stwarzają bowiem możliwość kojarzenia słowa z elementami graficznymi rysunku. Poniżej prezentuję przykładowe wierszyki do rysowania z publikacji „Wierszowane rysowanki”.

AUTO
To prostokąt
I dwa kółka.
Z przodu kwadrat,
Z tyłu rurka.
Warczy, prycha
Więc już wiecie,
Że to auto ma być przecież!

DYMEK
Leci dymek przez kominek,
A tuż za nim drugi dymek!
A za drugim trzeci dymek! Lecą razem przez kominek.

3. Masażyki. Dziecięce masażyki, czyli zabawy oparte na dotyku, bazujące na naturalnej aktywności dzieci, służą z jednej strony pogłębieniu kontaktu między dzieckiem a dorosłym z drugiej zaś odprężeniu i wspólnemu przeżywaniu radości. W masażykach nie chodzi bowiem o klasyczny masaż lecz o sposób w jaki rodzic nawiąże fizyczny kontakt z dzieckiem, czyli o delikatny dotyk, głaskanie, dotykanie opuszkami palców, delikatne poklepywanie mający charakter pełnej miłości komunikacji. W trakcie wykonywania masażyków można opowiadać ciekawe historyjki, recytować krótkie wierszyki lub śpiewać piosenki. Masażyki można wykonywać w ciągu dnia, a także wieczorem, tuz przed snem.

4. Bajki logopedyczne. Bajki logopedyczne oprócz tego, że usprawniają narządy mowy dziecka, to również mobilizują do myślenia i poprawnej werbalizacji.
Bajki logopedyczne to krótkie historyjki, której bohaterami mogą być np. zwierzątka. Mogą być całkowicie abstrakcyjne lub oparte na wydarzeniach z życia dziecka. Dorosły może układać je sam lub zaczerpnąć z literatury, Internetu. Dzieci słuchając czytanych lub opowiadanych bajek, wykonują ćwiczenia usprawniające narządy mowy, polegające na pokazaniu ruchem m.in. języka, warg, określonego fragmentu bajki. Ćwiczenia demonstruje osoba dorosła. Dzięki bajeczce usprawniamy pracę aparatu artykulacyjnego (przede wszystkim język), oddechowego, fonacyjnego (głos).

Dziecko poznaje odgłosy i dźwięki, które może usłyszeć w domu, na placu zabaw, na ulicy. Bajeczki logopedyczne uwrażliwiają także słuch fonematyczny (różnicowanie głosek podobnie brzmiących np. [s:z], [p:b]). Ćwiczenia usprawniające motorykę aparatu artykulacyjnego są wplatane w treść bajki tak, aby dzieci nie znudziły się. Ponadto urozmaiceniem ćwiczeń są także elementy ruchu i wypowiadane, w trakcie wykonywania ćwiczeń, wyrazy dźwiękonaśladowcze.

Na polskim rynku wydawniczym jest mnóstwo pozycji, w których znajdziecie Państwo inspirację do wspólnych zabaw. Myślę, że dbając o prawidłowy rozwój mowy, a także prawidłowy rozwój poznawczy, emocjonalny dziecka, w żadnym domu nie powinno zabraknąć tych książek:
- Zabawy paluszkowe, K. Sąsiadek, Wyd. Media Rodzina,
- Rysowane wierszyki, wybór i opracowanie Malgorzata Skorek, Wyd. Impuls.
- Wierszowane rysowanki. Zbiór 52 wierszyków z ćwiczeniami dla najmłodszych , Ewa Pyczek, Wyd. Harmonia.
- Przytulanki. Czyli wierszyki na dziecięce masażyki. Zabawy relacyjno-relaksujące, Marta Bogdanowicz, Wyd. Harmonia.
- Usypianki czyli piosenki na dziecięce masażyki do usypiania + CD , Kołodziejski Bolesław, Wyd. Harmonia.
- Języczkowe przygody i inne bajeczki logopedyczne, A. Tońska-Mrowiec, Wyd. Harmonia.
- Gimnastyka buzi na wesoło, I. Rutkowska-Błachowiak, Wyd. Bonami.
- Przygody Języczka podróżniczka, Maria Bryła i Aneta Muszyńska, Wyd. Impuls.